یادداشتهای تلگرامی (18) زندگی ارزشمند

خوبی زندگی را التزام و تخلّق به فضیلتهای اخلاقی معین می کند اینکه: فرد بیشترین لذت ممكن را به دیگران رساند یا کمترین اذیت را اِعمال نماید یا در حد توان درد و رنج دیگران را كاهش دهد ؛ واقعا التزام و تعلق خاطر به فضیلتها داشته باشد نه اینکه از آنها تعریف کند به گفته  مارکوس أورِليوس  در کتاب  تأمّلات : مساله این است که واقعاً انسان خوبی باشیم ! نه آن که دادِ سخن بدهیم که انسان خوب باید چنین و چنان باشد.

خوشی زندگی را نیز بهره گیری از مُلِذّات معلوم و مشخص می دارد و بیشتر یك بحث روانشناختی است ؛ یکی از عوامل مهم در  بهره گیری بیشتر از مُلِذّات ؛ زندگی در لحظه حال می باشد .

 مولفه سوم : ارزشمندی زندگی می باشد . در ارتباط با خوبی و خوشی ؛ پیشتر مطالبی از این قلم نوشته شده و در ادامه نوشتار به ارزشمندی و پاره ای از عوامل تعیین کننده ارزش زندگی اشاره می شود :

 ویژگی اوّل: انسان در زندگی ارزشمند و در اوج و قله قوس ارزش قائل بودن به زندگی خود ؛ خویشتن رااز غیر حق برتر می داند و این غیر از خودشیفتگی ؛ غرور ؛ تکبّر و... می باشد بلکه کاملا مغایر با این خصلتهاست . به اعتبار اینکه بنده خداوندست خود را از همه جاذبه های دنیوی بالاتر و برتر می شمارد و جان و گوهر وجودیش برایش ارزشمندست و به هیچ قیمت آنرا آلوده و خدشه دار نمی کند

به ولای تو که گر بنده خویشم خوانی           از سر خواجگی کون و مکان برخیزم

یا رب از ابر هدایت برسان بارانی                   پیشتر زان که چو گردی ز میان برخیزم

                                                                                    دیوان حافظ ؛غزل:336

از سر خواجگی کون و مکان بر می خیزد و خودش را از کاینات و کونین فراتر می داند.

هر دو عالم قیمت خود کرده ای                   نرخ بالا کن که ارزانی هنوز

                                                                              امیرخسرو دهلوی ؛غزل:401

 خودش را به هیچ قیمتی نمی فروشد:

تاج کر مناست بر فرق سرت                        طوق اعطیناک آویز برت

ای غلامت عقل و ادراکات و هوش                 چون چنینی خویش را ارزان فروش

                                                                                مثنوی معنوی ؛دفتر پنجم

این ارزان فروشی برخلاف سایر موارد ارزان فروختن که اخلاقی و مطلوب است ؛ مذموم و نکوهیده می باشد.

نامه معروفی منسوب به چارلی چاپلین سالها پیش به قلم روزنامه‌نگاری بنام  فرج الله صبا در مجله روشنفکر چاپ شده که در فرازی از آن می گوید: به گمان من ؛ تن تو ، باید مال کسی باشد که روحش را برای تو عریان کرده است.

مولانا در غزلهائی از اواخر دیوان شمس در ترتیب تدوینی با اعتراض و مواخذه می گوید:

 گفتم که تویی ماهی با مار چه همراهی              ای حال غلط کرده با مار دگر رفتی

 منگر به هر گدایی که تو خود ازان مایی            مفروش خویش ارزان که تو بس گران بهایی

                                                                                                        غزل:2840

نوعا هر انسانی در خویشتن بانی و محافظت از وجود اصیل ارزشمندش قیمتی دارد و قریب به اتفاق انسانها در مرتبه ای به اصطلاح کم می آورند ؛ علی (ع) در توصیف سقف خودپایی و خویشتن بانی خود فرماید: : «وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِيتُ الْأَقَالِيمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللَّهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ وَ إِنَّ دُنْيَاكُمْ عِنْدِي لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَةٍ فِي فَمِ جَرَادَةٍ تَقْضَمُهَا مَا لِعَلِيٍّ وَ لِنَعِيمٍ يَفْنَى وَ لَذَّةٍ لَا تَبْقَى نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ وَ قُبْحِ الزَّلَلِ وَ بِهِ نَسْتَعِينُ » ؛(به خدا قسم اگر هفت اقليم را با آنچه زير آسمانهاى آنهاست به من بدهند تا خداوند را با ربودن پوست جوى از دهان مورچه ‏اى معصيت كنم به چنين كارى دست نمى ‏زنم و بى ‏شك دنياى شما نزد من از برگى كه در دهان ملخى است و آن را مى‏ جوَد خوارتر است. على را با نعمتى كه از دست مى ‏رود و لذّتى كه باقى نمى‏ ماند چكار ؟ از خواب عقل، و زشتى لغزش به خدا پناه مى‏ بريم، و از او يارى مى ‏طلبيم) ؛(نهج البلاغه ؛ خطبه:224) 

امام (ع) در دعائی که در نهج البلاغه نیز نقل شده :[ و من دعاء له (ع ) کان یدعو به کثیرا ] ؛ و من دعاء له (علیه السلام) كان يَدعُو به كثيراً: "اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِي أَوَّلَ كَرِيمَةٍ تَنْتَزِعُهَا مِنْ كَرَائِمِي وَ أَوَّلَ وَدِيعَةٍ تَرْتَجِعُهَا مِنْ وَدَائِعِ نِعَمِكَ عِنْدِي. "(خدايا جانم را نخستين نعمت گرانبهايى كن كه داده اى و مى ستانى و نخستين سپرده از سپرده هايت كه نزد من است و باز مى گردانى.)؛ (خطبه:215)

این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست       روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم

                                                                                           غزل:351

یکی از دوستان وارسته که در لغزشگاهها توان مقاومت بالائی دارد ؛جمله قابل تاملی می گفت که:" کم می آوریم که کم می آوریم". معنی عبارت واضح است : کم آوردن اول به معنی کمی ره توشه است و کم آوردن دوم به معنی انفعال و تسلیم در مقابل جاذبه ها اعم از مال ؛ مقام ؛ قدرت ؛شهرت ؛ محبوبیت و ...  

انسان هر قدر سرمایه اصلی و گوهر بی بدیل وجودیش برایش ارزشمندتر باشد از کفّ نفس و خودپایی بیشتری در مقابل وساوس و جاذبه ها برخوردار خواهد شد. امام حسین (ع)  در کربلا از جانش گذشت ولی عزت و شرافت خود را به هیچ قیمتی نفروخت و فرمود نه فقط من بلکه: "مثلی لا یبایع مثل یزید " 

ویژگی دوم : صدق گفتاری و صداقت رفتاری می باشد . انسان در زندگی ارزشمند  ؛ خودش می باشد و شبیه خودش زندگی می کند با خودش و دیگران صادق است ؛ ساحتهای پنجگانه وجودیَش [عقیده ؛اراده ؛احساس ؛گفتار و کردار] بر هم منطبق می باشد . نقابدار و خلاف واقع ظاهر نمی شود و تظاهر نمی کند . نه در مقام نظر خودش را با کسی مقایسه می کند و نه در مقام عمل با کسی مسابقه می دهد زیرا که توانش و قابلیتهایآدمیان یکسان نیست و هر کسی باید جایگاه خودش را پیدا کند و در آن جایگاه خود را بالا کشد.

 ویژگی سوّم : از نظر تامس نیگل فیلسوف آمریکائی نشانه ارزشمندی زندگی این است که : اگر انسان  n واحد از زندگی و هستی گرفته باشد ، دست كم به اندازه دو برابر به آن بیفزایند. این به آن معناست كه انسان به هستی سود برساند.گابریل گارسیا مارکز گوید:
باید دنیا را کمی بهتر از آنچه تحویل گرفته ای تحویل دهی ،خواه با فرزندی خوب ،خواه با باغچه ای سرسبز ،خواه با اندکی بهبود شرایط اجتماعی و اینکه بدانی:حتی فقط یک نفر با بودن تو ساده تر نفس کشیده است ،این یعنی تو موفق شده ای....

 ویژگی چهارم اینکه: شخص با عنایت به ارزشمندی حیات ؛ نوعا سوار بر اتفاقات است نه منفعل و تسلیم در مقابل وقایع . چشم انداز زندگیش را به لطف حق خودش ترسیم می کند هرچند در زندگی دست ما کاملا باز نیست و تقدیر حرف آخر را می زند تا تدبیر . انسان در زندگی ارزشمند تابع جمع و همرنگ جماعت نیست ؛انسان خودش را با دیگری و دیگران مقایسه نمی کند ؛ استحاله نمی شود ؛ مانند نیلوفرست که در مرداب هم سرش بالاست در مقابل رفتار دیگران خودش را نمی بازد .مارکوس أورِليوس  در کتاب  تأمّلات گوید: بدان که دیگران فقط اگر و فقط اگر به آنها اجازه دهید ؛ می توانند باعث رنجشتان شوند به خاطر بیاورید آخرین باری که دوست ؛ آشنا یا غریبه ای به شما توهین کرد و شما را ناراحت و رنجور کرد؛ شما تصمیم گرفتید که کلمات شخص مذکور ؛ شما را برنجاند به جای اینکه تصمیم بگیرید او را نادان و جاهل بدانید.

ویژگی پنجم اینکه انسان در ارزشمند نمودن زندگی دنبال فضیلتها و برخورداریهای ارزشمند می رود . عمر عزیز را صرف مطلوبات عزیز می کندو مولانا گوید:

گر در طلب گوهر کانی کانی                     ور زنده ببوی وصل جانی جانی

القصه حدیث مطلق از من بشنو                هر چیز که در جستن آنی آنی

                                                                        دیوان شمس ؛غزل:1815

حافظ گوید: