رنگ در دیوان حافظ

در آفرینش های هنری و از جمله آنها تصویر گریهای شاعرانه ، رنگ ؛ جایگاه مهم و چشمگیری دارد و این در اشعار با درونمایه طبیعت گرایانه نظیر اشعار منوچهری پر رنگتر می باشد . در سروده های حافظ نیز رنگ در بیش از سی مورد با معانی مختلف به کار رفته و ابیات متعددی با توجه به رنگ و آمیختن رنگها با همدیگر آمده است که از جمله آنها عبارتند از :

سبزست در و دشت بیا تا نگذاریم               دست از سر آبی که جهان جمله سزاست

                                                                                                     غزل:29

خوش بود لب آب و گل و سبزه و نسرین         افسوس که آن گنج روان رهگذری بود

                                                                                                   غزل:216

مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو                  یادم از کِشته خویش امد و هنگام درو

                                                                                                غزل:407

گر چنین چهره گشاید خط زنگاری دوست         من رخ زرد به خونابه منقش دارم

                                                                                                 غزل:326

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود                 زِ هرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است

                                                                                            غزل:37

به عشق روی تو روزی که از جهان بروم           ز تربتم بدمد سرخ گل بجای گیاه

                                                                                             غزل:416

گر پرتوی زتیغت برکان و معدن افتد        یاقوت سرخ رو را بخشند رنگ کاهی

                                                                                          غزل:489

بلبل عاشق تو عمر خواه که آخر             باغ شود سبز و شاخ گل برآید

                                                                                     غزل:232

مه جلوه ی نماید بر سبز خنگ گردون        تا او به سر درآید بر رخش پا بگردان

                                                                                        غزل:384

به چشم کرده ام ابروی ماه سیمایی       خیال سبز خطی نقش بسته ام جایی

                                                                                           غزل:491

رنگ سیاه در موارد متعددی از ابیات دیوان خواجه بکار رفته است از جمله :

به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم     بیا کز چشم بیمارت هزاران درد برچینم

                                                                                               غزل:354

دارم از زلف سیاهش گله چندان که مپرس  که چنان  زو شده ام بی سرو سامان که مپرس

                                                                                                 غزل:271

ندانم از چه سبب رنگ آشنایی نیست     سهی قدان سیه چشم ماه سیما را

                                                                                            غزل:4

بر آتش رخ زیبای او بجای سپند             بجای خال سیاهش که دید به دانه

                                                                                       غزل:427

گناه چشم سیاه تو بود و گردن دلخواه      که من چو آهوی وحشی ز آدمی برمیدم

                                                                                                غزل:322

ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم             جامه کس سیه و دلق خود را از زرق نکنیم

                                                                                                   غزل:378

رنگ کبود نیز در دیوان حافظ مطرح شده است:

گر مساعد شودم دایره چرخ کبود           هم به دست اورمش باز به پرگار دگر

                                                                                              غزل:252

رنگ فیروزه ای نیز که در هنر نگارگری و معماری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد مورد توجه حافظ بوده و در ترکیباتی مانند چرخ فیروزه ؛ خاتم فیروزه و فیروزه بواسحاقی بکار برده است.

بجز آن نرگس مستانه که چشمش مرساد   زیر این طارم فیروزه کسی خوش ننشست

                                                                                                     غزل:24

زجام گل دگر بلبل چنان مست می لعل است    که زد بر چرخ فیروزه صفیر تخت فیروزی

                                                                                                     غزل:454

چون امکان خلود ای دل در این فیروزه ایوان نیست  مجال عیش فرصت دان به فیروزی و بهروزی

                                                                                                       غزل:454

راستی حاتم فیرزوه بواسحاقی               خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود

                                                                                                      غزل:207

همچنین رنگ زبرجد [سبز] نیز در بیتی بکار رفته است :

بر این رواق زبرجد نوشته اند به زر             که جز نیکویی اهل کرم نخواهد ماند

                                                                                              غزل:179

حافظ به رنگ سنگهای قیمتی که یکی از موارد کاربری آنها نگین انگشتر می باشد نیز توجه داشته و می گوید:

اگر به رنگ عقیقی شد اشک من چه عجب    که مهر خاتم لعل تو هست همچو عقیق

                                                                                                   غزل:298

و در بیتی دیگر گوید :

من که از یاقوت و لعل اشک دارم گنج ها         کی نظر در فیض خورشید بلند اختر کنم

                                                                                                   غزل:346

همچنین رنگ قرمز با عبارت ارغوان در بیت ذیل آمده است

می نماید عکس می در رنگ روی مهوَشت         همچو برگ ارغوان بر صفحه سرخ غریب

                                                                                                           غزل:14

گر پرتوی زتیغت بر کان و معدن افتد                  یاقوت سرخ رو را بخشند رنگ گاهی

                                                                                                      غزل:489

بیار از آن می گلرنگ مشکبو جامی                       شرار رشک و حسد در دل گلاب انداز

                                                                                                       غزل:263

و بیتی دیگر در اشاره به رنگ سرخ گوید:

بوی بنفشه بشنو و زلف نگار گیر                        بنگر به رنگ لاله و عزم شراب کن

                                                                                                        غزل:395

اشاره به رنگ زرد در تشبیه رخسار معشوق به گل نسرین در بیت ذیل :

آنکه رخسار تو را رنگ گل و نسرین داد               صبر و آرام تواند به من مشکین داد

                                                                                               غزل:112

خوش بود لب آب و گل و سبزه و نسرین        افسوس که آن گنج روان رهگذری بود

                                                                                                     غزل:216

سبزست در و دشت بیا تا نگذاریم              دست از سر آبی که جهان جمله سرابست

                                                                                                        غزل:29

 گر چنین چهره گشاید خط زنگاری دوست             من رخ زرد به خونابه منقش دارم

                                                                                                  غزل:326

 به عشق روی تو روزی که از جهان بروم               ز تربتم بدمد سرخ گل بجای گیاه

                                                                                                     غزل:416