رشحات رمضان (12)؛ ماه رمضان و ماکول نور

ماه رمضان، ماه تمرین تقوا ، خودپایی و خویشتن بانی است، خداوند در قرآن می فرماید: « کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِکُمْ، لَعَلَّکُمْ تَتَّقُوْنَ»، (بقره، 183) " شاید" پرهیزگار و پارسا شوید. به گونه ای زندگی کنید که دایره ماذونات برایتان از مقدورات کوچکتر و تنگ تر شود. حریم و چهارچوبی در زندگی داشته باشید. لجام گسیخته و بی پروا زندگی نکنید. حُجب و حیا داشته باشید، عفیف و باشرم باشید.

شرم از منظری مترادف باتقواست و انسان بی تقوا یعنی انسان بی حیا و بی شرم. امام علی (ع)  فرماید: «مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَ لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَة» و  پیامبر می فرماید: ارزشمندترین اعمال در این ماه ورع از محارم می باشد.

در ادعیۀ ماه مبارک هم از خداوند عفاف می خواهیم. مراد از عقل نیز در فضای دینی همان نیروی کنترل کننده می باشد. عقال به معنی زانوبند شتر می باشد که کنترل می کند.

مولانا به ماه رمضان تعلق خاطر خاصی داشت چنانکه عروسی پسرش سلطان ولد را در ماه رمضان برگزار کرد وبنا بر روایت افلاکی مولانا غزل ذیل  را در شب ازدواج سلطان ولد با فاطمه خاتون دختر شیخ صلاح الدین زرکوب به نظم کشیده است :

مبارکی که بود در همه عروسی‌ها                          در این عروسی ما باد ای خدا تنها

مبارکی شب قدر و ماه روزه و عید                           مبارکی ملاقات آدم و حوا

مبارکی ملاقات یوسف و یعقوب                               مبارکی تماشای جنه المأوی

مبارکی دگر کان به گفت درناید                               نثار شادی اولاد شیخ و مهتر ما

مراد از "جنت المأوی " در مصرع : «مبارکی تماشای جنّت المأوی »، اشاره به یکی از مدارج بهشت می باشد . نقل است درجاتِ بهشت ذو مراتب است امام علی (ع) فرماید:«دَرَجَاتٌ مُتَفَاضِلاتٌ وَ مَنَازِلُ مُتَفَاوِتَاتٌ لا یَنْقَطِعُ نَعِیمُهَا وَ لَا یَظْعَنُ مُقِیمُهَا وَ لا یَهْرَمُ خَالِدُهَا وَ لا یَبْأَسُ سَاكِنُهَا»؛ (در بهشت، درجاتى از یكدیگر برتر، و جایگاه‏هایى گوناگون و متفاوت وجود دارد كه نعمت‏هایش پایان ندارد، و ساكنان آن هرگز خارج نگردند، ساكنان بهشت جاوید، هرگز پیر و فرسوده نگردند، و گرفتار شدائد و سختى ها نخواهند شد.) ؛(نهج البلاغه ؛خطبه :85)

امام باقر (ع) فرماید:«أَمَّا الْجِنَانُ الْمَذْكُورَةُ فِی الْكِتَابِ فَإِنَّهُنَّ جَنَّةُ عَدْنٍ وَ جَنَّةُ الْفِرْدَوْسِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ وَ جَنَّةُ الْمَأْوَى‏ »اما آن بهشتها كه در قرآن ذكر شده است: ۱- بهشت عدن ۲- بهشت فردوس ۳- بهشت نعیم ۴- بهشت جنة المأوى.»

جنت عدن:عدن مصدر و به معنای اقامت و استواری است یعنی در جایی ماندگار شدن و جنات عدن به بهشتهایی اطلاق می شود كه دارای استواری و ایمنی و ازبین نرفتنی باشد.

عدن در قلب و وسط بهشتهای دیگر قرار دارد [بهترین ؛ مهمترین و عزیزترین مكان ]

 اهمیت این بهشت که برترین مراتب بهشت شناخته شده است  با آیه 72 سوره توبه تبیین می شود که می فرماید: «وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» در جنات عدن  رضوان و خشنودی خداوندست و این خشنودی، بزرگ بلكه بزرگتر از هرچیزی است كه در تصور آید
 توصیف این موهبت به هیچ زبانی نمی گنجد و این صحنه بدیع در جنات عدن اتفاق می افتد.

این كلمه 11 بار در قرآن ذكر شده است كه مواردی از آن عبارتند از :

اسوره توبه آیه 72 [که اشاره شد]: «وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاكِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ »
 سوره رعد آیه 23: «جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِكَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن كُلِّ بَابٍ . سَلاَمٌ عَلَیْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ» 

سوره نحل آیه 31: «جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ كَذَلِكَ یَجْزِی اللّهُ الْمُتَّقِینَ-الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْكُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»در این آیه عدن پاداش متقین است همان كسانی كه زمان تحویل امانت جان به ملائك قبض روح ، شاد بودند زیرا كه امانت الهی را پاك و طیب به صاحبش پس دادند لذا در آن هنگام ملائك به آنها سلام می دهند و می گویند : به خاطر كارهای نیكی كه كرده اید وارد بهشت عدن شوید.

علی (ع) می فرماید: «وَ مَنْزِلُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَهُ عَلَیْهِ وَ ءَالِهِ وَ سلَّمَ مِنَ الْجَنَّةِ فِى جَنَّةِ عَدْنٍ وَ هِىَ وَسَطُ الْجِنَانِ، وَ أَقْرَبُهَا مِن عَرْشِ الرَّحْمَنِ جَلَّ جَلَالُهُ. وَالَّذِینَ یَسْكُنُونُ مَعَهُ فِى الْجَنَّةِ هَؤُلَاءِ الإئِمَّةُ الإثْنَا عَشَرَ»؛ (و منزل و مقام رسول الله محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم در بهشت آنستكه آن حضرت در بهشت عدن هستند، و آن بهشت در میان همه بهشتهاست و از همه آنها به عرش خداوند رحمن جلّ جلالُه نزدیكتر است. و آن كسانیكه با محمّد ص در این بهشت هستند امامان دوازده گانه مى ‏باشند)؛(صدوق ؛إكمال الدّین ، ج ۱، ص ۳۰۰)

جنت فردوس: "فردوس" به معنای بالای بهشت، خلود و همیشگی و بستان آمده است. 
بعضی این كلمه را رومی و به معنای بستان ترجمه كرده اند.
بعضی این كلمه را سریانی و به معنای تاكستان و باغ انگور ترجمه كرده اند. و اصلش را فرداس می دانند ؛ بعضی این كلمه را حبشی و بعضی نیز عربی میدانند 
از رسول خدا(ص)نقل است كه فردوس را بالاترین درجه بهشت می دانند كه چشمه های چهارگانه[كوثر، رنجبیل، سلسبیل و كافور] از آن می جوشد
فردوس دوبار در قرآن ذكر شده است:
 اواخر سوره كهف آیه 107 : «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا » و: سوره مومنون آیه 11: «الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» 

جنت نعیم : به معنای نعمت و سرخوشی است و هر چیزی كه بتواند خیال آدمی را از هر گونه نگرانی بدور كند.
كلمه مورد نظر ما در قرآن 12 بار تكرار شده و وعدگاه مومنین و نیكوكاران و ابرار می باشد كه مواردی از آیات و مصادیق آن عبارتند از:
 سوره مائده آیه 65: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ» در این آیه جنات نعیم وعدگاهی است برای یهودیان و مسیحیان كه اگر ایمان بیاورند و خداترس شوند، در نتیجه خداوند نیز گناهان سابقشان را آمرزیده و آنها را به جنات نعیم وارد خواهد نمود.
دوم:سوره یونس آیه 9:« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ»:در این آیه جنات نعیم مزد و پاداش مومنین و نیكوكارانی است كه به سبب داشتن ایمان خالص، لایق هدایت خاص الهی شده و جایگاهشان در چنین بهشتی است .

 و جنّت المأوی نیز که مولانا در غزل فوق نام برده در دو مورد از قرآن آمده است : سوره سجده: «أما الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت فلهم جنـت المأوی نزلا بما کانوا یعملون»؛ (اما آن کسانیکه ایمان آورده اند و اعمال صالحه انجام میدهند، پس برای آنان بهشت های مأوی به عنوان پذیرائی و پاداش کارهائی که در دنیا بجای می آورده اند مهیا و آماده می باشد) (سجده ؛19) و  سوره نجم: «عند سدرة المنتهی . عندها جنة المأوی»؛ (در نزد سدرة المنتهی، که آخرین درخت است. و در نزد آن سدرة و درخت، بهشت مأوی است) ؛ ( آیات 14 و 15). 

رسول اکرم (ص) در فرازی از خطبه شعبانیه [در آستانه ماه رمضان] فرماید: «أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُغلِقَها عَلَیکُم ، وأبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یَفتَحَها عَلَیکُم »،؛(ى مردم! در این ماه ، درهاى بهشت ، بازند . پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد ؛ و درهاى دوزخ ، بسته اند . پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید)

خداوند در قرآن می فرماید: جهنم هفت در دارد :«لهاسبعه ابواب لکل باب مهم جزء مقسوم» تطبیقاً گفته اند: مراد از این هفت در، حواس پنجگانه و وهم و خیال می باشد. [وهم در مقابل عقل است؛ عقل مدرِك معاني كليه است مانند علم كلي و دوستي كلي، ولي وهم مدرك معاني جزئيه است، مانند دشمني و دوستي افراد خاص. كار قوه خيال صورتگري است. قوه خيال نيز صور محسوسات را تركيب و تصور مي كند.] در روایات آمده: بهشت نیز هشت در دارد که هفت در همین حواس پنجگانه و وهم و خیال می باشد و درِ هشتم بهشت که اضافه بر درهای هفتگانه می باشد درِ عقل است پیشتر اشاره شد که عقل به معنی کنترل و نظارت است، به معنی لِجام و مهار می باشد انسان بی عقل ؛ زندگی بی ملاحظه ای دارد کاری که انجام نمی دهد فقط به این خاطر است که از دستش برنمی آید وگرنه از انجام دادن کاری مطابق با خواسته نفس که توان ارتکابش را داشته باشد، پروایی ندارد. قرآن می فرماید: اهل جهنّم عقل ندارند در سوره ملک می فرماید: وقتی از آنها پرسیده می شود چرا جهنمی شدید  می گویند:« وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسُمع أو نعقل مَا كُنا في أضخاب السّعير »؛(ملک ؛10) در آیه بعد می فرماید: «فاعترفو بذنبهم» می فرماید: به گناهشان اعتراف می کنند، نمی گوید به گناهانشان [به صورت جمع مطرح نمی کند]بلکه به گناهشان. ظاهرا اهل جهنم فقط یک گناه دارند و گناه اصلی آنها همین فقدان عقل و بی بهره بودن از گوش شنوا می باشد.

پیامبر (ص) می فرماید: در ماه رمضان درهای جهنم بسته و درهای بهشت بازست. درهای بهشت همواره باز است «جَنَّاتِ عَدْنٍ مُفَتَّحَةً لَهُمُ الأَبْوَابُ » خداوند کلید دارست و  کلیدها جهت گشایش نزد اوست : « وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ »انسان است که با عملکرد خود به درهای بهشت فرارویَش قفل می زند.